کلسترول یک ماده مومی شکل است که در خون شما یافت می شود. بدن شما برای ساخت سلول های سالم به چربی نیاز دارد، اما سطوح بالای کلسترول می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد.

کلسترول بالا، می تواند در رگ های خونی رسوبات چربی  ( پلاک) ایجاد کند. با تجمع بیشتر این رسوبات ، جریان خون در رگ های شما مختل می شود. گاهی اوقات، این پلاک ها می توانند ناگهان باز دیواره رگ ها جدا شده  و لخته تشکیل دهند که باعث حمله قلبی یا سکته مغزی می شود.

کلسترول بالا می تواند ارثی  هم باشد، اما اغلب نتیجه انتخاب شیوه زندگی ناسالم است که قابل پیشگیری و درمان است. داشتن یک رژیم غذایی سالم، ورزش منظم و گاهی اوقات مصرف دارو می تواند به کاهش چربی خون بالا کمک کند.

کلسترول بالا هیچ علامتی ندارد و تنها راه تشخیص وجود آن آزمایش خون است.

اولین غربالگری چربی خون فرد باید در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی انجام شود و هر پنج سال یک بار تکرار شود.

مردان ۴۵ تا ۶۵ سال و زنان ۵۵ تا ۶۵ سال باید هر یک تا دوسال یک بار غربالگری چربی خون انجام دهند. افراد بالای ۶۵ سال نیز باید سالانه آزمایش کلسترول را انجام دهند.

اگر سطح کلسترول در نتایج آزمایش خون شما در محدوده مطلوب نباشد، پزشک ممکن است در چند مرحله آزمایش خون را تکرار کند. اگر سابقه خانوادگی کلسترول بالا، بیماری قلبی یا سایر عوامل خطر مانند دیابت یا فشار خون بالا دارید، ممکن است پزشک آزمایش‌های تشخیصی بیشتری را پیشنهاد دهد.

کلسترول از طریق خون شما منتقل و به پروتئین ها متصل می شود. این ترکیب پروتئین و کلسترول لیپوپروتئین نامیده می شود. بر اساس آنچه که لیپوپروتئین حمل می کند، انواع مختلفی از کلسترول به وجود  می آید که عبارتند از:

• لیپوپروتئین با چگالی کم (LDL) یا کلسترول بد:

این نوع ، ذرات کلسترول را در سراسر بدن شما منتقل می کند. کلسترول LDL در دیواره رگ های شما جمع می شود و آنها را سفت و باریک می کند.

• لیپوپروتئین با چگالی بالا (HDL) یا کلسترول خوب:

این نوع، کلسترول های اضافی در بدن را جمع کرده و آن را به کبد شما باز می گرداند.

• پروفایل لیپیدی یا کلسترول کل:

 که معمولاً تری گلیسیرید است نوعی چربی در خون را نیز اندازه گیری می کند. داشتن سطح تری گلیسیرید بالا نیز می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی عروقی را افزایش دهد.

عوامل قابل کنترل مانند کم تحرکی، چاقی و رژیم غذایی ناسالم – روی سطوح کلسترول  بد و تری گلیسیرید مؤثر هستند. عوامل خارج از کنترل شما نیز مثل ژنتیک ممکن است حذف کلسترول LDL از خون  یا تجزیه آن در کبد را دچار مشکل کند.

شرایط پزشکی که می تواند باعث سطح کلسترول ناسالم شود:

• بیماری های مزمن کلیوی
• دیابت
• HIV/AIDS
• کم کاری تیروئید
• لوپوس

برخی از داروها که برای درمان بیماری های دیگر استفاده می شوند نیز ممکن است سطح کلسترول را بالا ببرند مثل:

• داروهای ضد آکنه
• داروهای سرطان
• داروهای کنترل فشار خون بالا
• داروهای HIV/AIDS
• داروهای آریتمی
• داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی برای مقابله با رد پیوند اعضای بدن

عواملی که می توانند خطر ابتلا به کلسترول بالا را افزایش دهند عبارتند از:

• رژیم غذایی ناسالم:

مصرف بیش از حد چربی های اشباع شده یا چربی های ترانس می تواند منجر به سطوح ناسالم کلسترول شود. چربی های اشباع شده در تکه های گوشت و لبنیات پرچرب وجود دارند. چربی های ترانس اهم بیشتر در میان وعده ها یا غذاهای بسته بندی شده و کنسروی یافت می شوند.

• چاقی:

 داشتن شاخص توده بدنی (BMI) 30 یا بیشتر، شما را در معرض خطر چربی خون بالا قرار می دهد.

• عدم ورزش:

 ورزش به افزایش  کلسترول خوب یا HDL بدن شما کمک می کند.

• مصرف دخانیان:

 کشیدن سیگار ممکن است سطح  HDL (کلسترول خوب) را کاهش دهد.

نوشیدن مشروبات الکلی:

نوشیدن بیش از حد الکل می تواند سطح کلسترول شما را افزایش دهد.

سن:

 حتی کودکان خردسال نیز ممکن است دچار کلسترول بالا شوند، اما در افراد بالای ۴۰ سال این بیماری بسیار شایع تر است. با افزایش سن، توانایی کبد در حذف کلسترول LDL کمتر می شود.

کلسترول بالا می تواند باعث تجمع پلاک و سایر رسوبات روی دیواره رگ ها شود (تصلب شرایین). این رسوبات (پلاک ها) می توانند جریان خون را در رگ ها کاهش  و موجب عوارض زیر شوند:

• درد قفسه سینه:

 اگر رگ های تغذیه کننده قلب شما (عروق کرونری) تحت تأثیر قرار چربی خون بالا قرار گیرند، ممکن است دچار درد قفسه سینه (آنژین) و سایر علائم بیماری عروق کرونر شوید.

• حمله قلبی:

 اگر پلاک ها از هم  و یا از دیواره رگ ها جدا شوند، لخته خون می تواند در محل پارگی پلاک ایجاد شود  و جریان خون را مسدود. اگر این انسداد در بخشی از قلب شما ایجاد شود، حمله قلبی بروز می کند.

• سکته مغزی:

 مشابه حمله قلبی، وقتی جریان خون لخته خونی را به رگ های مغزی برسانند، سکته مغزی رخ می دهد.

همانطور که تغییرات سبک زندگی  در سلامت قلب مؤثر اند، در جلوگیری و کنترل  چربی خون نیز  نقش مهمی ایفا می کنند. برای کمک به جلوگیری از کلسترول بالا، می توانید توصیه های زیر را انجام دهید:

• از یک رژیم غذایی استفاده کنید که بر میوه ها، سبزیجات و غلات کامل تمرکز داشته و کم نمک هم باشد.
• چربی های حیوانی را محدود کنید و از چربی های خوب در حد اعتدال استفاده کنید.
• وزن اضافی خود را کاهش دهید و وزن خود را حفظ کنید.
• مصرف دخانیات را ترک کرده و خود را در معرض دود آنها قرار ندهید.
• در بیشتر روزهای هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید.
• الکل را در حد اعتدال بنوشید.
• استرس را مدیریت کنید.

آزمایش خون کامل که با نام های دیگر پانل لیپیدی یا پروفایل لیپیدی نیز شناخته می شود برای بررسی سطح کلسترول خون انجام شده و معمولاً  موارد زیر را گزارش می دهد:

• کلسترول کل
• کلسترول LDL
• کلسترول HDL
• تری گلیسیرید

به طور کلی باید نه تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش خون ناشتا باشید و غذا یا مایعات دیگری به جز آب مصرف نکنید. ممکن است برخی از آزمایش ‌های تشخیص چربی نیازی به ناشتا بودن نداشته باشند، بنابراین  از دستورالعمل‌های آن باید با خبر باشید.

تفسیر اعداد در آزمایش خون

سطح کلسترول معمولا در دو مقیاس میلی گرم در دسی لیتر (mg/dl) و میلی مول در لیتر (mmol/L) اندازه گیری می شود. برای تفسیر نتایج آزمایش خود، از این دستورالعمل های کلی استفاده کنید.

آزمایش کلسترول در کودکان

برای  بیشتر کودکان آزمایش چربی خون در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی توصیه و سپس هر پنج سال یک بار تکرار  می شود.

در صورتی که کودک سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری های قلبی عروقی زودرس، چاقی یا یا دیابت را داشته باشد، ممکن است پزشک برای این کودکان دوره های چکاپ خونی نزدیک به همی را توصیه کند.

تغییرات سبک زندگی همچون ورزش و رژیم غذایی سالم اولین قدم برای کنترل چربی بالا است. اگر علی رغم این تغییرات، هنوز چربی خون بالایی دارید، پزشک برای شما داروهای کنترل چربی خون را تجویز می کند.

انتخاب و تجویز یک یا ترکیبی از چند دارو به عوامل مختلفی همچون عوامل خطر اختصاصی، سن، وضعیت سلامتی و عوارض جانبی دارو بستگی دارد. برخی از داروهای کنترل چربی خون رایج عبارتند از:

• استاتین ها:

استاتین ماده ساخت کلسترول در کبد را مسدود می کند. با اینکار کبد کلسترول را از پلاک های خونی دریافت می کند. استاتین ها با انواع مختلف عمومی و نام تجاری در دسترس هستند از جمله: آتورواستاتین (لیپیتور)، فلوواستاتین (لسکول)، لوواستاتین (آلتوپروف)، پیتاواستاتین (لیوالو)، پراواستاتین (پراواکول)، روزوواستاتین (کرستور) و سیمواستاتین (زوکور.

• مهارکننده های جذب کلسترول (Ezetimibe)

وظیفه جذب چربی از مواد غذایی وظیفه روده کوچک است که آن را در جریان خون آزاد می کند. داروی ازتیمایب (Zetia) با محدود کردن جذب کلسترول غذایی به کاهش کلسترول خون کمک می کند. ازتیمایب  را می توان با داروی استاتین همزمان استفاده کرد.

• اسید بمپدوئیک:

 این داروی  کنترل چربی خون جدید تقریباً عملکردی مشابه استاتین دارد اما عارضه دردهای عضلانی را ندارد. افزودن اسید بمپدوئیک (نکسلتول) با مصرف حداکثر دوز داروی استاتین می تواندLDL  را  به خوبی کاهش دهد. البته یک قرص ترکیبی که حاوی هر دو داروی اسید بمپدوئیک و ازتیمایب است نیز در بازار وجود دارد.

• گیرنده های اسید صفراوی:

 کبد برای ساخت اسیدهای صفراوی (ماده ای که برای هضم غذا لازم است) از کلسترول استفاده می کند. داروهای کلستیرامی (Prevalite)، کولسولام (Welchol) و کولستیپال (Colestid)  با اتصال به اسیدهای صفراوی به طور غیرمستقیم کلسترول را کاهش می دهند. با این کار کبد شما برای تولید اسیدهای صفراوی بیشتر کلسترول بیشتری طلب می کند و سطح کلسترول خون را می کاهد.

مهارکننده های :PCSK9

این دارو ها به کبد کمک می کنند تا کلسترول LDL بیشتری را جذب کند. مهارکننده های PCSK9 ممکن است برای افرادی که مبتلا به چربی خون ارثی یا بیماری عروق کرونر بوده و به استاتین ها یا سایر داروهای کاهش کلسترول تحمل پذیری کمتری دارند تجویز شوند.

در حال حاضر، دو داروی مهارکننده PCSK9 وجود دارد که عبارت‌اند از: الیروکوماب (Alirocumab) با نام تجاری پرالوئنت (Praluent) و اوولوکامب (Evolocumab) با نام تجاری رپتا (Repatha). این داروها به صورت تزریقی و گران هستند.

داروهای تری گلیسیرید بالا

اگر تری گلیسیرید بالایی دارید، پزشک ممکن است موارد زیر را برایتان تجویز کند:

فیبرات ها:

داروهای فنوفیبرات (تریکور، فنوگلاید و.. ) و جمفیبروزیل (لوپید) تولید کلسترول لیپوپروتئین با چگالی بسیار پایین (VLDL) را در کبد کاهش و سرعت حذف تری گلیسیرید از خون شما را افزایش می‌دهند. کلسترول VLDL بیشتر حاوی تری گلیسیرید است. استفاده همزمان فیبرات با استاتین می تواند خطر عوارض جانبی استاتین را افزایش دهد.

• نیاسین:

نیاسین توانایی کبد شما برای تولید کلسترول LDL و VLDL را محدود می کند. نیاسین مزایای بیشتری نسبت به استاتین ها ندارد.  از عوارض نیاسین می توان به آسیب کبدی و سکته مغزی نام برد. بنابراین اکثر پزشکان آن را فقط برای افرادی که نمی توانند استاتین مصرف کنند توصیه می کنند.

• مکمل های اسید چرب امگا ۳

 مکمل های اسید چرب امگا ۳ می توانند  در کاهش تری گلیسیرید شما مؤثر باشند. اگر تصمیم به مصرف مکمل‌های بدون نسخه این دارو ها دارید حتما با پزشک خود مشورت کنید. این مکمل ها می‌توانند روی سایر داروهای مصرفی نیز تأثیر بگذارند.

عوارض داروهای چربی خون

عوارض دارویی در افراد مختلف متفاوت است. عوارض جانبی رایج استاتین ها معمولا به شرح زیر است:

• درد و آسیب عضلانی
• اختلال در حافظه
• گیجی و سردرگمی
• افزایش قند خون

اگر ملزم به مصرف داروهای چربی خون هستید، ممکن است پزشک آزمایش عملکرد کبد را برای بررسی تأثیر دارو روی کبدتان تجویز کند.

درمان چربی خون بالا در کودکان

رژیم غذایی و ورزش بهترین روش درمانی اولیه برای کودکان ۲ سال و بزرگتر است که دچار چاقی و کلسترول بالا هستند. کودکان ۱۰ سال و بزرگتر که سطح چربی خون نسبتا بالایی دارند، ممکن است در کنار تغییر شیوه زندگی و درمان های خانگی نیاز به مصرف داروهای کاهنده چربی داشته باشند.

• اضافه وزن خود را درمان کنید. کاهش وزن می تواند به کاهش کلسترول کمک کند.
• از یک رژیم غذایی که برای سلامت قلب مفید است استفاده کنید: روی غذاهای گیاهی که حاوی میوه، سبزیجات و غلات کامل هستند تمرکز کنید. مصرف چربی های اشباع و ترانس را محدود کنید. از چربی های تک غیراشباع مثل روغن زیتون و کانولا  استفاده کنید. آووکادو، آجیل و ماهی های چرب دیگر منابع چربی سالم هستند.
• فعالیت جسمی منظم داشته باشید: با مشورت پزشک پنج بار در هفته حداقل ۳۰ دقیقه ورزش با شدت متوسط ​ انجام دهید.
• مصرف دخانیات را ترک کنید: برای ترک سیگار یک روش مناسب پیدا کرده و به آن پایبند باشید.

اگر بزرگسال هستید اما به طور منظم سطح کلسترول را چک نکرده اید، حتما با پزشک خود قرار ملاقات بگذارید. موارد زیر به شما کمک می کند تا بهتر برای ویزیت پزشک آماده شوید.

• قبل از قرار ملاقات با پزشکتان درباره محدودیت های ملاقات و کارهایی که باید انجام دهید سوال کنید. برای آزمایش کلسترول، احتمالاً باید به مدت ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از گرفتن نمونه خون ناشتا باشید.
• علائم بالینی را به طور کامل برای پزشک توضیح دهید
• اطلاعات سلامتی مهم مثل سابقه خانوادگی چربی خون بالا، بیماری عروق کرونر، سکته مغزی، فشار خون بالا یا دیابت را فهرست کنید
• تمام داروهای مصرفی، ویتامین یا مکمل هایی که مصرف می کنید به همراه دوز مصرفیشان را در اختیاز پزشک معالجتان قرار دهید.

سوالاتی که درباره چربی خون بالا می توانید بپرسید

برخی از سوالات اساسی که باید از پزشکتان بپرسید عبارتند از:

• به چه آزمایشات تشخیصی نیاز دارم؟
• بهترین درمان برای کنترل چربی خون بالا چیست؟
• چکاپهای روتین سلامتی مورد نیاز را هر چند وقت یکبار باید انجام دهم؟
• آیا بروشور یا کتابی وجود دارد که بتوانم استفاده کنم؟
• بازدید از چه وب سایت هایی را برای آگاهی بیشتر توصیه می کنید.

پزشک معالج چه سؤالاتی از شما می پرسد؟

پزشک معالج ممکن است موارد زیر را از شما بپرسد:

• رژیم غذاییتان چطور است؟
• چقدر ورزش می کنید؟
• آیا مشروبات الکلی مصرف می کنید؟
• آیا دخانیات مصرف می کنید یا در اطرافتان افراد سیگاری هستند؟
• آخرین آزمایش کلسترولی که دادید کی بود؟ نتایج آن چه بود؟